Form follows function: een eeuwenoud advies, maar nog steeds actueel. Voor je je laat leiden door andere factoren, moet je je afvragen wat de functie van de tekst is. Is het leestekst, waarvan grote stukken voorkomen? Is het titeltekst, of is het affichetekst? Hou ook rekening met de doelgroep. Soms is dat een dwarsdoorsnede uit de bevolking, soms weet je dat het voor ouderen is. Probeer in de mate van het mogelijke ook rekening te houden met dyslexie: 5 tot 10 procent van de mensen hebben dyslexie. Dat is een op twintig tot een op tien: best veel dus.

We helpen je graag wegwijs te geraken uit het gigantische aanbod aan lettertypes op basis van de functie die de tekst heeft:

• leesbaarheid bevorderen
• structuur visualiseren
• aandacht trekken

Leesbaarheid bevorderen

Voor de meeste mensen zijn schreefletters het beste leesbaar. Het is dan ook geen toeval dat kranten en literatuur meestal in een schreefletter staan. Door de schreven vormen de woorden meer een eenheid, wat de leessnelheid verhoogt. Hier kun je bewust gebruik van maken: soms is het net de bedoeling dat de lezer de tekst wat trager leest, bij cursusmateriaal bijvoorbeeld. Dan kun je perfect kiezen voor een schreefloze letter. Voor mensen met dyslexie gelden er andere richtlijnen.

Enkele eenvoudige tips maken je tekst aangenamer om te lezen:

Kies een geschikte lettergrootte

Voor gewone leestekst is dat meestal 10 of 11 punt, maar afhankelijk van het lettertype is 9 of 12 punt ook een goede keuze.

Kies een geschikte regelafstand

Tekst is leesbaarder als de stokken van de ene regel niet raken tegen de staarten van de regel erboven. Twee of drie punten wit extra zorgt voor voldoende witruimte, zonder de samenhang tussen de regels te verliezen. Wie de regelafstand graag exant instelt, gaat dus voor 12 of 13 punt bij een lettertype van 10 punt. Die instelling komt voor de meeste lettertypes overeen met afstand 1.

Kies een geschikte regellengte

Een goede richtlijn is 50 tot 60 karakters per regel: dat is heel wat minder dan gebruikelijk. Op die manier vindt de lezer gemakkelijker zijn weg naar het begin van de volgende regel. Bovendien is er zo ruimte voor een brede marge: dat doet de bladspiegel meer ademen, en het geeft je ruimte om kopjes, bijschriften of illustraties te plaatsen.

Gebruik niet meer dan 2 of 3 lettertypes voor je tekst.

Meestal volstaan twee lettertypes: een bij voorkeur smal lettertype voor de titels en een duidelijk leesbaar lettertype voor de leestekst en de alineakopjes. Daarnaast kun je nog een derde lettertype introduceren voor tekst die niet tot de leestekst hoort, zoals voorbeelden, streamers of bijschriften bij illustraties. Meer lettertypes maken je pagina erg onrustig.

Zet tekst niet in hoofdletters

Woorden in hoofdletters hebben een rechthoekige vorm. Woorden in kleine letters hebben stokken en staarten, en die geven woorden een bepaalde vorm, een woordbeeld dat helpt om het woord sneller te herkennen.
Bovendien lijken woorden in hoofdletters je toe te schreeuwen: ze komen erg agressief over. Liever mijden dus.

Structuur visualiseren

Titels, ondertitels en alineakopjes visualiseren de structuur in een tekst. Ze mogen dus best een beetje opvallen, zodat de lezer gemakkelijk zijn weg vindt in de tekst.

Welk lettertype kies je hiervoor? Voor alineakopjes is het eenvoudig: gebruik gewoon het lettertype van de leestekst, maak die vet en ga naar de volgende regel. Voor titels en ondertitels heb je het voor het kiezen. Lettertypes kun je op drie verschillende manieren combineren:

Concordantie

Als je gaat voor concordantie, dan gebruik je lettertypes uit dezelfde familie als de leestekst. Er zijn heel wat letterfamilies die variaties aanbieden in dikte en breedte. Meestal is een gecondenseerde (versmalde) versie van het lettertype voor de leestekst een goede keuze, vooral als je de lettergrootte flink wat groter maakt. Gecondenseerde lettertypes hebben het voordeel dat je meer tekst op een regel krijgt. Handig, want titels over twee regels zijn niet zo fraai.
Concordantie zorgt voor harmonie in je pagina, maar soms oogt het resultaat een beetje saai. Voor sommige tekstsoorten is dat geen probleem, omdat zo alle aandacht naar de inhoud gaat. Denk bijvoorbeeld aan scripties, rapporten en dergelijke. Voor andere tekstsoorten mag het wat frivoler: een curriculum vitae, een folder of een affiche. Voor dergelijke teksten is contrast een betere optie.
Enkele voorbeelden van lettertypes met een slanke variant in de familie: Gill Sans, TW Century, Futura en Garamond. Een ander alternatief is de letters digitaal versmallen.

Conflict

Er is sprake van conflict tussen lettertypes wanneer de letters min of meer op elkaar lijken. De gelijkenis is te klein om van concordantie te spreken, en te groot om van contrast te spreken. Het resultaat is niet erg aantrekkelijk. Liever mijden dus.

Contrast

Er is sprake van contrast tussen lettertypes wanneer de lettertypes duidelijk van elkaar verschillen. Meestal komen ze dan uit een andere categorie: schreefloos, met schreef of een fantasieletter. Het is een kunst om verschillende letters goed met elkaar te combineren, maar het resultaat is soms erg geslaagd. Steel met je ogen om ideeën op te doen.

Aandacht trekken

Soms moet tekst gewoon de aandacht trekken, bijvoorbeeld bij een affiche, een folder of een uitnodiging. In dat geval kun je wat meer ongewone lettertypes gebruiken. Dat geldt ook voor je naam in een curriculum vitae: ook die mag best opvallen. Hou bij je keuze wel rekening met de andere factoren: medium en imago. En weet dat er andere manieren zijn om op te vallen: varieer eens met kleur (eventueel in diapositief), met de dikte of met de lettergrootte.